مروری بر حضور سینمای ایران در 78 دوره برگزاری جشنواره ونیز

جشنواره ونیز قدیمی‌ترین جشنواره سینمایی جهان از فردا به مدت ۱۰ روز میزبان نمایش آثار سینماگران برگزیده از سراسر جهان خواهد بود.

سارینا عزتی‌زاده- سینماپلاک؛ سینمای ایران حضور پررنگی در هفتادونهمین دوره جشنواره ونیز دارد؛ «شب، داخلی، دیوار» ساخته وحید جلیلوند و «بدون خرس» از جعفر پناهی، دو نماینده سینمای ایران در بخش مسابقه اصلی جشنواره امسال ونیز هستند. همچنین سینمای ایران در بخش افق‌ها با فیلم «جنگ جهانی سوم» به کارگردانی هومن سیدی حضور خواهد داشت و در بخش افق ها اِکسترا نیز فیلم «بی رویا» از آرین وزیر دفتری نمایش خواهد داشت.

فیلم «تنها» به کارگردانی جعفر نجفی هم در بخش خارج از مسابقه نوزدهمین دوره بخش مستقل «روزهای ونیز» به نمایش گذاشته می‌شود.

در بخش بینال کالج سینما نیز فیلم «بانو» به کارگردانی «تهمینا رافائلا» محصول جمهوری آذربایجان به تهیه‌کنندگی کتایون شهابی پذیرفته شده و داریوش خنجی به عنوان مدیر فیلمبردار در فیلم «باردو» ساخته «آلخاندرو گونزالز ایناریتو» همکاری کرده است.

لیلا حاتمی بازیگر ایرانی هم عضو هیات داوران این جشنواره است که به ریاست جولین مور و در کنار چهره‌های سرشناسی از سینمای جهان، فیلم‌های قدیمی‌ترین جشنواره سینمایی جهان را داوری می‌کنند.

به بهانه آغاز به کار هفتادونهمین جشنواره فیلم ونیز، در بخش زیر نگاهی به تاریخچه حضور سینمای ایران در این جشنواره خواهیم داشت.

سینمای ایران و جشنواره ونیز پیش از انقلاب

اولین حضور یک سینماگر ایرانی در ونیز به سال ۱۳۳۷ و نوزدهمین دوره این جشنواره برمی‌گردد. با فیلم کوتاه مینیاتورهای ایرانی (محصول فرانسه) ساخته مصطفی فرزانه نماینده ایران در این جشنواره بود. او تنها سینماگر ایرانی بود که با نام فری فرزانه در سه جشنواره مهم کن، ونیز و لوکارنو اولین حضور یک سینماگر ایرانی را رقم زد.

پس از فرزانه، ابراهیم گلستان حضور طولانی و موفقی در جشنواره فیلم ونیز داشت. فیلم «یک آتش» این سینماگر در سال ۱۳۴۰ به عنوان اولین محصول سینمای ایران در بخش فیلم‌های کوتاه بیست‌ودومین جشنواره ونیز به نمایش درآمد و توانست اولین جایزه بین‌المللی تاریخ سینمای ایران را دریافت کند. ابراهیم گلستان در سال ۱۳۴۱ با دو فیلم خراب آباد و موج، مرجان، خارا در بخش اصلی این جشنواره حضور داشت. گلستان همچنین در سال ۱۳۴۳ با فیلم “مارلیک” و در سال ۱۳۴۵ با فیلم “خرمن و بذر” باز هم به عنوان تنها نماینده ایران در ونیز حضور داشت.

سال ۱۳۵۰ فیلم گاو ساخته داریوش مهرجویی در سی‌ودومین جشنواره ونیز حضور داشت و به پدیده آن سال جشنواره تبدیل شد. در نهایت این فیلم که آن را آغازگر موج نوی سینمای ایران هم می‌دانند توانست جایزه فیپرشی را در این دوره از جشنواره نیز از آن خود کرد.

اما سال ۱۳۵۱، سینمای ایران ۱۴ نماینده به سی‌وسومین جشنواره ونیز فرستاد که می‌توان آن را به عنوان یک رکورد در نظر گرفت. فیلم “آرامش در حضور دیگران” (ناصر تقوایی)، “بیتا” (هژیر داریوش)، “پستچی” (داریوش مهرجویی)، “رگبار” (بهرام بیضایی)، “چشمه” (آربی آوانسیان)، “بامداد جدی” (احمد فاروقی قاجار)، “اربعین” (ناصر تقوایی)، “رقص رونما” (هوشنگ شفتی)، “رقصهای محلی بجنوردی” (سهراب شهید ثالث)، “جن” (بهرام ری پور)، “نان و کوچه” (عباس کیارستمی)، “رهایی” (ناصر تقوایی)، “ادیان در ایران” (منوچهر طیاب) و “باد جن” (ناصر تقوایی) در بخش‌های مختلف به نمایش درآمدند تا سالی پر بار برای سینمای ایران در ونیز به ارمغان آورند.

آخرین حضور سینمای ایران در سال‌های پیش از انقلاب در جشنواره فیلم ونیز هم مربوط می‌شود به فیلم “طبیعت بی‌جان” (سهراب شهید ثالث) که در سال ۱۳۵۴ به این جشنواره راه یافت.

سینمای ایران و جشنواره ونیز پس از انقلاب

سینمای ایران پس از ۱۰ سال وقفه، در سال ۱۳۶۴ با فیلم دونده ساخته امیر نادری حضور دوباره‌ای در جشنواره ونیز داشت.

شش سال بعد یعنی در سال ۱۳۷۰، فیلم گروهبان ساخته مسعود کیمیایی در بخش خارج از مسابقه این جشنواره به نمایش در آمد.

دومین حضور امیر نادری در ونیز با فیلم منهتن از روی شماره در سال ۱۳۷۲ بود.

سال ۱۳۷۴، عباس کیارستمی به عنوان اولین ایرانی راه یافته به جمع داوران بخش اصلی به قضاوت فیلم دت یعنی دختر ساخته ابوالفضل جلیلی نشست. این فیلم دو جایزه اوزله طلایی و جایزه یونیسف را کسب کرد.

ابوالفضل جلیلی در دومین حضورش در سال ۱۳۷۵، فیلم یک داستان واقعی را در بخش مسابقه به نمایش گذاشت.

سال ۱۳۷۶ فیلم فصل پنجم ساخته رفیع پیتز به جشنواره ارائه شد.

حضور محسن مخملباف در بخش مسابقه جشنواره ونیز در سال ۱۳۷۷ با فیلم “سکوت” سه جایزه سه جایزه مدال طلای سنای ایتالیا، جایزه سینمای آینده بهترین فیلم رابطه انسان و طبیعت و تقدیرنامه جایزه سرجیوترازاتی در پی داشت.

حضور پر افتخار عباس کیارستمی با فیلم باد ما را خواهد برد در سال ۱۳۷۸، سه جایزه بزرگ هیات داوران، فیپرشی و هیات داوران جوان را به خود اختصاص داد.
رخشان بنی اعتماد نیز آن سال با “باران و بومی” در بخش سرزمین‌های جدید حاضر بود.

به‌یادماندنی‌ترین حضور سینمای ایران در ونیز

حضور موفق جعفر پناهی با فیلم دایره در سال ۱۳۷۹ شیر طلایی بهترین فیلم جشنواره را برای سینمای ایران به ارمغان آورد. “دایره” پنج جایزه دیگر نیز از این جشنواره دریافت کرد.

فیلم روزی که زن شدم اولین ساخته مرضیه مشکینی با حضور در هفته منتقدان، سه جایزه بهترین فیلم اول، جایزه یونسکو و جایزه ایسوما را گرفت.

فیلم‌های تست دموکراسی ساخته محسن مخملباف، دختر دایی گمشده ساخته داریوش مهرجویی و چگونه سمیرا تخته سیاه را ساخت ساخته میثم مخملباف در بخش سرزمین‌های جدید و فیلم طبیعت بی‌جان (در آینده‌ای نه چندان دور) ساخته نادر تکمیل همایون به عنوان محصول فرانسه در بخش مسابقه فیلم‌های کوتاه به نمایش درآمدند.

علاوه بر این، سمیرا مخملباف به عنوان دومین داور ایرانی در بخش مسابقه رسمی حضور داشت و محمد اطبایی داور جایزه جنبی نتپک در ونیز بود.

فیلم رای مخفی ساخته بابک پیامی سال ۱۳۸۰ در بخش اصلی جشنواره به نمایش گذاشته شد و پنج جایزه مهم را دریافت کرد.
جعفر پناهی نیز در همین دوره داور بخش فیلم‌های اول جشنواره بود.

نمایندگان سینمای ایران در جشنواره ونیز پنجاه‌ونهم در سال ۱۳۸۱ شامل ۷ فیلم بود. زندان زنان اولین ساخته منیژه حکمت، امتحان اولین ساخته ناصر رفایی، خدا ساختن تخریب ساخته سمیرا مخملباف، فیلم کوتاه بچه‌های افغان ساخته مهرداد فرید، نوار خالی ساخته مهردار کامکاری، فیلم کوتاه مرغ ساخته حسین طاهری و فیلم کوتاه باد گیسوانت را شانه خواهد کرد ساخته سامان سالور آثار حضور یافته در آن دوره بودند.
سمیرا مخملباف توانست جایزه یونسکو را از آن خود کند.

ابجد ساخته ابوالفضل جلیلی، لذت دیوانگی ساخته حنا مخملباف، سکوت بین دو فکر ساخته بابک پیامی و پا برهنه تا هرات ساخته مجید مجیدی آثار حضور یافته ایرانی در شصتمین دوره جشنواره فیلم ونیز در سال ۱۳۸۲ بودند.

در سال ۱۳۸۳، فیلم سگ‌های ولگرد ساخته مشکینی در بخش اصلی جشنواره، بیست انگشت ساخته مانیا اکبری، ساکنین سرزمین سکوت ساخته سامان سالور و فیلم کوتاه همسفر خاموش ساخته الهام حسین زاده در بخش‌های دیگر این جشنواره به نمایش گذاشته شدند. در نهایت دو جایزه ارمغان این دوره از جشنواره برای سینمای ایران بود.

در شصت‌ودومین جشنواره ونیز، فیلم یادداشت بر زمین اولین ساخته علی محمد قاسمی و فیلم مرد گاریچی به کارگردانی رامین بحرانی به عنوان محصول آمریکا به نمایش گذاشته شدند.

سال ۱۳۸۵، باز هم سیب می‌خواهی ساخته بایرام فضلی تنها فیلم ایرانی حاضر در جشنواره بود.
همچنین محسن مخملباف نیز از اعضای هیئت داوران فیلم اول بود.

در سال ۱۳۸۶ از ایران هیچ نماینده‌ای به جشنواره راه پیدا نکرد.

اما در شهریور ۱۳۸۷ عباس کیارستمی با فیلم شیرین در خارج از مسابقه و امیر نادری با فیلم وگاس (محصول آمریکا) در بخش مسابقه رسمی، رامین بحرانی با فیلم بدرود سولو (محصول آمریکا) در خارج از مسابقه، بهمن معتمدیان با فیلم خستگی در بخش افق‌ها در شصت‌وپنجمین ونیز حضور داشتند و جایزه ژگر- لو کولتر سینماگر برگزیده سال به عباس کیارستمی، جایزه فیپرشی بهترین فیلم بخشهای افق‌ها و هفته منتقدان به “بدرود سولو” و جایزه بهترین فیلم سینمای آینده و تقدیرنامه هیات داوری کلیسای جهانی به “وگاس” و جایزه بریان به “خستگی” اعطا شدند.

شصت‌وششمین جشنواره فیلم ونیز در شهریور ۱۳۸۸ فیلم زنان بدون مردان ساخته شیرین نشاط را به عنوان محصول آلمان در بخش مسابقه به نمایش گذاشت که جایزه شیر نقره‌ای بهترین کارگردانی و جایزه یونیسف را دریافت کرد. رامین بحرانی به عنوان یکی از داوران جایزه فیلم اول در ونیز حضور داشت.  فیلم تهرون ساخته نادر تکمیل همایون در بخش هفته منتقدان به نمایش درآمد و جایزه بهترین فیلم این بخش را نیز دریافت کرد.

علی کریم نیز با ساخته اول خود، چاله به عنوان فیلم اختتامیه و خارج از مسابقه هفته منتقدان حضور داشت. رامین بحرانی فیلم کوتاه کیسه پلاستیکی را به عنوان محصول آمریکا در خارج از مسابقه به نمایش درآورد و حنا مخملباف نیز فیلم بلند روزهای سبز را در خارج از مسابقه به نمایش گذاشت.

شصت و هفتمین جشنواره فیلم ونیز از ۱۰ تا ۲۰ شهریور ۱۳۸۹ برگزار و فیلم کوتاه آکوردئون ساخته جعفر پناهی تنها فیلم ایرانی  منتخب جشنواره بود که جایزه «لینامانیاکاپره» را نیز دریافت کرد. شیرین نشاط هم به عنوان یکی از داورهای بخش افق‌ها جشنواره حضور داشت.

در شصت‌ونهمین دوره جشنواره ونیز قیمت ساخته رامین بحرانی به عنوان محصول آمریکا در بخش مسابقه و خانه پدری ساخته کیانوش عیاری نیز در بخش افق‌ها به روی پرده رفت. امیر نادری نیز به عنوان یکی از داوران بخش افق‌ها در ونیز حضور داشت.

هفتادمین دوره جشنواره از ۶ تا ۱۶ شهریور ۱۳۹۲ برگزار شد. این جشنواره در این دوره از هفتاد سینماگر سراسر جهان که حضوری پررنگ در ونیز داشتند، از جمله عباس کیارستمی درخواست می‌کند یک فیلم کوتاه برای این جشنواره بسازند. فیلم یک دقیقه و ۲۵ ثانیه‌ای  کیارستمی، سینماگر سرشناس ایرانی در قالب نمایش همین فیلم‌های کوتاه از کارگردان‌های بزرگ جهان در این دوره از ونیز به نمایش در می‌آید.

شهرام مکری نیز با فیلم ماهی و گربه در بخش افق‌های ونیز حضور داشته و جایزه هیات داوران را برای نوآوری و خلاقیت دریافت می‌کند. در این دوره گلشیفته فراهانی نیز در میان اعضای هیات داوران بخش افق‌ها حضور دارشت که ریاست آن را پل شرایدر به عهده گرفته بود. این فیلمنامه‌نویس و کارگردان شهیر آمریکایی که شیفته فیلم “ماهی و گربه” بود در مهمانی شب اختتامیه شهرام مکری را رها نمی‌کرد و از او درباره چگونگی ساخت فیلم در شماری از سکانس‌ها پرسش داشت!

درخشش «قصه‌ها» در ونیز

در هفتادویکمین دوره جشنواره ونیز در سال ۱۳۹۳، رخشان بنی اعتماد این‌بار با فیلم بلند قصه ها در بخش مسابقه رسمی حضور پیدا کرده و جایزه بهترین فیلمنامه را نیز دریافت کرد. در همین بخش، رامین بحرانی سینماگر ایرانی مقیم آمریکا بار دیگر با فیلم ۹۹ خانه در ونیز حضور داشت که دو جایزه کلیسای جهانی و ویتوریوونتو را نیز دریافت می‌کند.

رامین بحرانی فیلم مستند حالتو جا بیار را نیز در خارج از مسابقه به نمایش گذاشت. فیلم سینمایی ملبورن، اولین ساخته نیما جاویدی نیز به عنوان فیلم افتتاحیه بخش هفته منتقدین به روی پرده رفت. بهمن قبادی نیز در فیلم کلامی با خدا که ساخته ۹ کارگردان مختلف و محصول مکزیک و آمریکا است مشارکت داشت که در بخش خارج از مسابقه به نمایش در آمد. محسن مخملباف هم با فیلم پرزیدنت به عنوان محصول گرجستان، فرانسه، انگلستان و آلمان در بخش افق‌ها حضور داشت. علی عسگری هم با فیلم بچه به عنوان محصول ایران و ایتالیا در بخش فیلم‌های کوتاه جشنواره حضور داشت. امیر نادری هم با فیلم مستند ۲۱۰ دقیقه‌ای میزانسن با آرتور پن (محصول آمریکا) در بخش کلاسیک‌های ونیز حضور داشت.

جشنواره فیلم ونیز در شهریور ۱۳۹۴ فیلم اول سینمایی وحید جلیلوند، چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت را در بخش افق‌ها به نمایش گذاشت و این فیلم جایزه فیپرشی را برای بهترین فیلم بخش افق‌ها و هفته منتقدین و جایزه “اینتر فیلم” را دریافت کرد. محسن مخملباف هم اولین جایزه روبربرسون جشنواره ونیز را برای یک عمر دستاورد هنری دریافت می‌کند.

هفتادوسومین دوره جشنواره ونیز به عباس کیارستمی تقدیم شد

دار و دسته بد ساخته آنا لیلی امانپور، کوه ( محصول آمریکا، ایتالیا و فرانسه) ساخته امیر نادری، مالاریا ساخته پرویز شهبازی، شب‌های زاینده رود ساخته محسن مخملباف و مستند آب و شکر: کارلو دی پالما، رنگ‌های زندگی ( محصول ایتالیا) ساخته فریبرز کامکاری آثار ایرانیان حاضر در جشنواره در این دوره بود.

در هفتادوچهارمین دوره جشنواره ونیز فیلم بدون تاریخ بدون امضا ساخته وحید جلیلوند، فیلم ناپدید شدن ساخته علی عسگری و آیه‌های فراموشی ساخته علیرضا خاتمی( محصول فرانسه،آلمان، هلند و شیلی) در بخش افق‌ها حضور داشتند و در نهایت وحید جلیلوند جایزه بهترین کارگردانی و نوید محمدزاده جایزه بهترین بازیگر مرد را کسب کردند.

فیلم در جستجو ام‌ کلثوم به کارگردانی شیرین نشاط نیز در بخش روزهای ونیز برگزیده شد. همچنین رخشان بنی اعتماد هم به عنوان داور در بخش افق‌ها حضور داشت‌.

در هفتادوپنجمین دوره جشنواره فیلم ونیز، دو فیلم ایرانی همچنان که می‌مردیم ساخته مصطفی سیاری و فیلم کوتاه ماگرد ساخته محسن بنی هاشم در بخش افق‌ها و همچنین فیلم چراغ جادو ساخته امیر نادری و رابطه خونی ساخته رامین بحری دو فیلمساز ایرانی به نمایندگی از سینمای آمریکا حضور داشتند.

همچنین نسخه ترمیم شده فیلم خشت و آینه ساخته ابراهیم گلستان نیز میهمان بخش کلاسیک ونیز  بودند.

فاطمه معتمد آریا بازیگر ایرانی داور بخش افق‌ها و رامین بحرانی فیلمساز ایرانی-آمریکایی نیز داور بخش فیلم‌های اول ونیز بودند.

جشنواره ونیز ۲۰۱۹ میزبان فیلم ایرانی متری شش و نیم به کارگرانی سعید روستایی در بخش افق‌ها بود تا یکصدمین اثر سینمایی ایران باشد که در قدیمی‌ترین جشنواره سینمایی جهان به نمایش گذاشته می‌شود. نمایش این فیلم در جشنواره ونیز با استقبال خوب مخاطبان و منتقدان سینمایی همراه شد. سال گذشته نسخه ترمیم شده دو مستند خانه سیاه است از فروغ فرخزاد و تپه های مارلیک از ابراهیم گلستان هم در بخش کلاسیک ونیز به روی پرده رفتند.

هفتادوهفتمین جشنواره ونیز با حضور سه فیلم ایرانی برگزار شد. خورشید ساخته مجید مجیدی، دشت خاموش ساخته احمد بهرامی و جنایت بی‌دقت ساخته شهرام مکری آثار ایرانی حاضر در این جشنواره بودند.

دشت خاموش ساخته احمد بهرامی توانست جایزه بخش افق‌ها را به دست بیاورد. همچنین روح الله زمانی برای بازی در فیلم  خورشید توانست جایزه بازیگر نوظهور را کسب کند.

تنها نماینده سینمای ایران در جشنواره ونیز در سال ۲۰۲۱، زالاوا، نخستین ساخته ارسلان امیری بود. زالاوا در بخش هفته منتقدان به نمایش گذاشته شد. این در حالی بود که برای نخستین‌بار در ۹ سال اخیر از سینمای ایران هیچ فیلمی در بخش اصلی و رقابتی جشنواره ونیز حضور نیافته بود.
شهرام مکری در ونیز هفتادوهشتم به‌عنوان داور بخش افق‌های این جشنواره حضور داشت.