«مشق امشب» سرگردان میان «مشق شب» و معضلات جامعه امروز
«مشق امشب» 30سال پس از «مشق شب» قرار است از دانش‌آموزان هفت تا ده ساله سوالاتی را بپرسد که زمانی کیارستمی از دانش‌آموزان دهه شصتی پرسیده بود. سوالاتی مثل مشق چیه؟ مشق‌هایت را چه زمانی می‌نویسی؟ یا تنبیه چیست و آیا تنبیه می‌شوی؟
فاطمه پاقلعه‌نژاد
این مستند اما به یک باره به مستندی غم‌انگیز تبدیل می‌شود. مستندسازان برای گرفتن پاسخ سوالاتشان به سراغ دو دسته دانش‌آموز می‌روند. دانش‌آموزانی از مدارسی در شمال تهران و دانش‌آموزان یا بهتر بگوییم، کودکان کاری که در مدرسه‌ای در جنوب تهران درس می‌خوانند. سوالات در مواجهه با هر دو دسته از دانش‌آموزان یکسان است، اما تفاوت فاحشی میان پاسخ‌ها وجود دارد.
یک دسته از دانش‌آموزان نه می‌دانند تنبیه چیست و نه فقر را می‌شناسند. آنها پس از مدرسه به خانه‌هایی می‌روند خالی از والدین و مشغول تکالیفشان می‌شوند. چون والدین‌شان که تحصیلات بالایی هم دارند، برای کسب درآمد بیشتر مشغول کار هستند.
دسته دیگر اما هم تنبیه را خوب می‌شناسند و هم فقر را. آنها پس از مدرسه به خانه نمی‌روند. این بچه‌هایی که خیلی زود بزرگ شده‌اند، با غمی پنهان در چشمانشان، رو به دوربین توضیح می‌دهند که چگونه صورت‌هایشان را سیاه می‌کنند و برای دستفروشی به مترو و میادین شهر می‌روند و تا غروب برای کسب درآمد مجبورند با جامعه و ماموران بهزیستی و شهرداری بجنگند و بعد به خانه برگردند و به تکالیفشان برسند. این دسته از دانش‌آموزان هم برای انجام تکالیف همراهی پدر و مادرشان را ندارند. چون آنها سواد ندارند.
اشکان نجاتی و مهران نعمت‌اللهی در گفت‌وگویی از این گفته‌اند که در ابتدا دغدغه‌شان بازسازی «مشق شب» فیلم تحسین‌شده عباس کیارستمی بوده است و در میانه راه مسیرشان تغییر کرده است. آنها متوجه شده‌اند که دیگر مشق شب چندان نمی‌تواند دغدغه دانش‌آموزان نسل جدید باشد. آنها که خودشان هم احتمالا از تضاد طبقاتی‌ای که با آن مواجه شده‌اند شوکه می‌شوند، مسیر گفت‌وگوها را به سمتی دیگر می‌روند و سعی دارند دو معضل مهم این روزهای دانش‌آموزان دانشموزاجامعه ایرانی را به نمایش بگذارند. در این راستا اما بازسازی «مشق شب» را هم رها نمی‌کنند و همین موضوع به نقطه ضعف مستند ارزشمند «مشق امشب» تبدیل می‌شود. بازسازی فیلم مهم عباس کیارستمی در «مشق امشب» آنقدر سطحی می‌ماند که همچون لباسی گشاد بر تن مستندی اجتماعی زار می‌زند. آنقدر که گفتگو با دانش‌آموزان حاضر در «مشق شب» که حالا خودشان پدر شده‌اند یا تلاش برای پیدا کردن مدرسه‌ای که این فیلم در دهه شصت در آن ساخته شد با کمک فیلمبردار اثر عباس کیارستمی، همچون زائده‌ای متفاوت از روند اصلی «مشق امشب» توی ذوق می‌زند.
با همه این تفاصیل اما نمی‌توان از نکات مهمی که در «مشق امشب» بیان می‌شود به راحتی گذشت. تضاد طبقاتی و نقش کم‌رنگ شده خانواده‌ها در تربیت و شکل‌دهی به شخصیت فرزندان مسائلی هستند که اگر با نگاهی جامعه‌شناسانه به آنها توجه نشود در آینده می‌توانند مشکلات بسیاری به وجود بیاورند. مشکلاتی که حل آنها هزینه و سرمایه بسیاری می‌طلبد و جامعه را با چالش‌های زیادی مواجه خواهد کرد.
